Naar boven likken,
naar onder verstikken
Het leidt altijd tot hilariteit als ik in teams of in grotere inspiratiesessies vraag wie er naar het werk gaat met het idee ‘ik ga vandaag de boel eens flink verstieren’, ‘ik ga zorgen dat vooral en alleen ik hier beter van word’, ‘ik ga het de ander eens lekker lastig maken’. Natuurlijk zit er dan een grapjas of oprechteling tussen die aangeeft “Nou …”. Maar de test wijst keer op keer uit dat de meeste mensen graag goed over willen komen en het goede willen doen.
Toch pakt het in de realiteit weleens wat anders uit. Jij en ik laten dan zelfzuchtig of destructief gedrag zien. Dat kan ons allemaal overkomen als we onbewust uit angst handelen. Als we gaan overleven in plaats van creëren en leven. Bij Redpoint Company zetten wij ons ervoor in om bewustzijn te creëren en handvatten te geven, zodat je met meer gemak en constructiever gaat leven, leiden en samenwerken. Wil je daar meer over weten? Meer informatie vind je onderaan dit blog.
Vandaag wilde ik het echter hebben over mensen die er soms bewust, maar meestal ook onbewust anders in zitten dan de meeste mensen. Zij beleven er juist plezier aan om zichzelf boven anderen te verheffen, om anderen een slecht gevoel te geven ten gunste van zichzelf.
Hoe zit dat?
We hebben allemaal in meer of mindere mate harnasgedrag. Gedrag wat ontstaan is in je vroege jeugd omdat het je hielp te overleven, te krijgen wat je wilde, omdat je niet gezond begrensd werd of liefdevol bejegend. Sommige mensen worden er uiteindelijk zeer manipulatieve op zichzelf gerichte volwassenen door. In de kern zijn het goede mensen, maar hun gedrag is gif in organisaties en gezinnen. Ze zijn toxisch voor hun omgeving.
Toch heeft de omgeving vaak niets in de gaten of kan er de vinger niet opleggen. Deze mensen zijn er uitermate handig in om naar boven te likken en naar onder te verstikken.
Dit gedrag komt erop neer dat de leider(s) die boven deze mensen zitten of op afstand het idee hebben dat ze met een ‘ideale’ medewerker (manager/leider) te maken hebben. De persoon is voorkomend, houdt zich keurig aan afspraken en doet zijn/haar uiterste best goede prestaties te laten zien. Ze hebben altijd een positief verhaal over zichzelf en hun prestaties.
Verstikken?
Naar onderen toe uiten deze mensen zich op twee manieren die verstikken:
1. Ze hemelen de mensen onder hen op. Sluiten bondjes. Doen bijvoorbeeld de performance reviews 1-op-1 achter gesloten deuren waar dat met anderen 2-op-1 gebeurt. Ze doen er alles aan om de ondergeschikte op een voetstuk te plaatsen en in de watten te leggen, zodat ze aan hen een trouwe bondgenoot hebben. Het verstikkende in dit geval is dat de medewerker zich vaak volledig in de ban van de leidinggevende weet. De leidinggevende soms zelfs adoreert. Precies wat de leider beoogt. Een medewerker die niet meer zelfstandig denkt en eigen keuzes maakt. De leider wordt zonder na te denken gevolgd. Tot het moment dat de medewerker (onbedoeld) iets doet wat de leider niet zint, dan zijn de rapen gaar en zal de medewerker niets ontziend worden behandeld en vaak totaal in verwarring achterblijven. Onderaan een anekdote uit eigen praktijk.
2. Deze leiders verstikken anderzijds door de mensen die ze niet mogen het leven zuur te maken. Zij krijgen de lastige klussen. Afspraken worden niet nagekomen, veranderd of verzonnen. Alles om de medewerker in een slecht daglicht te zetten. Dat ze hiermee zichzelf, namelijk hun eigen afdeling, ook in de vingers snijden, doet hen niets. Het gaat om het machtsgevoel, de manipulatie en het persoonlijk gewin. Je dweept met de leider en doet wat hij/zij wil, of je wordt de dupe van zijn/haar machtswellust.
Vaak komen er in afdelingen van dit soort leiders meer verzuimgevallen voor. Ook heerst er vaak meer onrust en wantrouwen. De top ziet vooral het goede gedrag van de leider en trekt de medewerkers die problemen aankaarten in twijfel. De top wil het niet zien omdat de betreffende leider vaak uitmuntend lijkt in zijn/haar vak. De cijfertjes en het verhaal lijken bij deze mensen namelijk vrijwel altijd op orde. Daar zorgen ze wel voor.
“Wat je niet ziet bestaat niet, wat je niet ziet ontgaat je helemaal.”
Meestal heeft de top echter wel een onderbuikgevoel dat er iets aan de hand is, maar men kan er de vinger niet opleggen. De leider die het dubbele gedrag zoals hierboven beschreven vertoond, wordt vaak gezien als iemand die niet makkelijk te doorgronden is, oppervlakkig charmant of een beetje glibberig. Soms hebben mensen het gevoel dat de persoon een dubbele agenda heeft. Maar hij/zij is er altijd als de kippen bij om te laten zien ‘de beste leerling van de klas te zijn’ en mensen met meer macht of aanzien te paaien. Achter de schermen gaat men gewoon weer door met giftig gedrag naar iedereen die hen niet zint.
Ga geen strijd aan
Ooit vertelde een vermaarde psychiater mij dat je met mensen die bovenstaand en onderstaand gedrag vertonen geen strijd moet aangaan. Je zult het altijd verliezen. Zij weten namelijk als de beste:
* Goede sier te maken, zich voor te doen als de meest waardevolle, onmisbare, ideale persoon. Dat ben jij vaak niet als je hen aanspreekt;
* Zij kennen geen schaamte of schuldgevoel en zullen je rücksichtslos zwart en zelfs kapot (proberen te) maken. Ze hebben ook geen moeite met liegen of bedriegen;
* Zij kennen weinig tot geen empathie. Ze kunnen het wel veinzen, daar zijn ze over het algemeen goed in, maar liggen er echt niet wakker van als jij boos op ze bent of ze niet aardig vindt, dat doet ze niets;
* Ze nemen geen verantwoordelijkheid, zullen handig altijd de schuld op anderen afschuiven, hen treft nooit blaam. Ze zijn er heer en meester in zich overal uit te draaien en anderen ervoor op te laten draaien;
* Ze zijn vaak opzoek naar avontuur(tjes) en uitdagingen, met hen is vaak wat te beleven en hun verhalen spreken veelal tot de verbeelding. Met de waarheid nemen ze het echter niet zo nauw;
* Ze zijn erg gevoelig voor uiterlijk vertoon, status en aanzien;
* Ze zeggen dingen om anderen te kleineren en zichzelf ‘te vergroten’;
* Ze kunnen niet omgaan met feedback, kritiek en andere denkbeelden;
* Ze zijn vaak te omschrijven als ‘oppervlakkig charmant’;
* Ze hebben grote behoefte aan ‘adoratie’, goedkeuring en waardering van anderen;
* Ze vinden zichzelf geweldig, maar in werkelijkheid voelen ze zich leeg en onvervuld. Daarom zijn ze steeds opzoek naar ‘narcissistic supply’, mensen die ze kunnen gebruiken, manipuleren, kleineren;
* Als je echt goed gaat kijken laten ze een spoor van destructie achter.
Mocht je nu iemand herkend hebben. Ga dan dus geen strijd aan. Dat komt je vaak duur te staan. Wat wel werkt beschrijf ik hieronder. Herken je jezelf? En wil je uit je harnasgedrag stappen? Neem dan contact op met mijn assistent zij kan je doorverwijzen naar een ervaren coach op dit vlak zodat je kunt ontwikkelen. Uiteraard ten gunste van jezelf.
Geen strijd dus, maar wat dan wel?
1. Ga er ten eerste vanuit dat de ander ook mens is, goed, even oké als jij.** Alleen heeft hij/zij dingen meegemaakt waardoor manipulatief en op zichzelf gericht gedrag een vast patroon is geworden. Het gedrag heeft de functie het ego te beschermen. Hoe meer het je lukt er zonder oordeel naar te kijken, hoe groter de kans wordt dat de ander dit harnasgedrag minder gaat vertonen.
2. Zorg dat je voor jezelf leert om duidelijk je grenzen aan te geven, zonder oordeel, klagen of verwijt helder zijn in wat jij kan, wilt en doet.
3. Neem niets wat de narcist zegt of doet persoonlijk, al zal het wellicht wel zo voelen, want ze zijn vaak erg op de man. Het heeft echter niets met jou te maken, het is hun zelfhaat die ze projecteren op jou.
4. Houd uitspraken en afspraken zorgvuldig bij, bewaar mail en appwisselingen. Het helpt altijd om vanuit feiten en rust, dus zonder oordeel, terug te geven welk gedrag de ander vertoont.
5. Houd zoveel mogelijk afstand, liefst fysiek, maar in ieder geval mentaal en emotioneel. Laat je niet in hun wereld meeslepen.
Voor een groot deel van de mensen met narcistische gedragingen geldt dat zij zich niet bewust zijn van wat ze aanrichten bij zichzelf en anderen. Als er ook maar een kleine bereidheid is naar het eigen gedrag te kijken, is het goed mogelijk deze patronen te doorbreken. Er is nog veel over te zeggen en te schrijven, maar dit voor nu.
Wil je meer over harnasgedrag weten en er beter mee om kunnen gaan? Uiteraard wel vanuit de invalshoek van dienend-leiderschap. Dan hebben we een unieke training voor je. Wil je daar meer over weten en kijken of je in aanmerking komt om daaraan deel te nemen? Neem dan contact op met ons via info@redpointcompany.com o.v.v. ‘SL Training’.
Tot slot nog een eigen voorbeeld
Jaren geleden werkte ik met veel plezier voor een mooie organisatie met een nobel doel. Het leek of we er met zijn allen echt bezig waren met dienend-leiderschap. De directeur gaf mij alle vertrouwen, veel complimenten, mogelijkheden en steun. Soms schaamde ik mij een beetje hoe hij over mij sprak ‘de eerste, de beste, de slimste’. Het was zijn manier om je te promoten.
Op een dag kreeg ik een geweldige kans om het mooie werk dat we deden in samenwerking met een andere organisatie voor een andere doelgroep ook vorm te gaan geven. Ik verwachte dat de directeur laaiend enthousiast zou zijn. Niet dus. Hij werd boos en sprak vanaf toen op zijn zachtst gezegd wat minder positief over mij. Hij had macht en aanzien. Een aantal mensen om hem heen zag wel wat hij deed, maar ingegrepen werd er nooit. Destijds begreep ik het niet. Nu begrijp ik dat veel mensen het niet begrijpen. Hopelijk brengt dit blog daar verandering in.
Jouw ervaringen en tips
Ik ben heel benieuwd naar jouw ervaringen. Zou je hieronder willen laten weten hoe jij om gaat met narcistisch en/of harnasgedrag? Wat zijn jouw ervaringen en tips?
Maak het verschil!
Wil je een verdere boost voor je ontwikkeling?
Wil je meer weten over dienend-leiderschap?
Bestel hier het #1 managementboek Dienend-Leiderschap.
Verder kun je bij ons terecht voor zowel online als live trainingen (individueel of met je team/organisatie) om je leiderschap- en/of organisatie te ontwikkelen, o.a. via:
De Online Training Dienend-Leiderschap
De Persoonlijke Verdieping Dienend-Leiderschap
**Voor het over grote deel van de mensen die liegen, bedriegen, geadoreerd willen worden, kleineren en zich manipulatief gedragen, geldt dat ze diep van binnen echt oké zijn. Ze handelen vanuit oude patronen, vanuit angst en onbewust. Er is slechts een kleine groep mensen bij wie daadwerkelijk de (hersen)structuren en biochemische reacties in het lichaam ontbreken die nodig zijn om je empathisch, verantwoordelijk en liefdevol te gedragen. Als je met de laatste groep te maken hebt, gelden bovenstaande tips niet. Dan kun je maar beter maken dat je zoveel mogelijk afstand houdt.
Narcisme is een (dodelijk) gif voor een organisatie!
De reden dat ik reageer is dat ik momenteel het faillissement van ons bedrijf aan het afwikkelen ben 🙁 De medeoprichter en degene die de directeursrol vervulde, vertoonde wel heel veel kenmerken van een narcist. Er was altijd een conflict met medewerkers, partners, leveranciers, klanten en zo voorspelbaar zijn eigen echtgenoot waar hij uiteindelijk van gescheiden is. Zeer vermoeiend omdat daarmee veel tijd en negatieve energie bij kwam kijken om te lijmen en repareren als dat al mogelijk was.
Jaren terug zijn we gedrieën een bedrijf(je) gestart waarbij de narcist wel erg graag de directeur wilde zijn. Het eerste onderbuik gevoel is toen al ontstaan. Na de eerste moeizame jaren, werden we succesvoller, mooie klanten en het product/dienst ging steeds meer aanslaan bij klanten. Helaas stokte de groei want zoals boven al aangegeven, er ontstonden steeds nieuwe conflicten. Daar leek hij echt wel van te genieten.
De directeur had echt wel zijn goede punten, hij was welbespraakt, kon mensen overtuigen, kon inspireren en motiveren. Hij escaleerde in conflict situaties, zijn natuurlijk habitat zullen we maar zeggen. Helaas maakte hij zelf nooit iets af en creëerde een hele eigen roze perfecte wereld waarin hij stralend middelpunt was.
Terugkerende conflicten was echter wel de rode lijn want de werkelijkheid was regelmatig anders dan de roze wereld en dat is een ding waar narcisten niet tegen kunnen: kritiek. Daar kon hij niet mee omgaan en werd hij giftig, ging manipuleren, liegen, feiten verdraaien en wel op een hele slimme manier.
We hebben nog enige tijd geprobeerd om met een bedrijfscoach hier verandering in aan te brengen. Dat ging redelijk totdat het punt werd bereikt dat de coach aangaf dat de directeur nu echt zelf ook moest veranderen en dat zijn gedrag een zeer negatieve invloed had op de resultaten van het bedrijf. Dit was niet niet acceptabel en dat was het einde van coaching. Uiteindelijk zijn we als gevolg van het handelen van de directeur failliet gegaan. Deals sluiten vond hij leuk en streelde zijn ego. De deals waren echter voor het merendeel verliesgevend. Dat lag uiteraard aan de uitvoering en niet aan deals. Dit eindigde ermee dat we de rekeningen niet meer konden betalen.
Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis en kan eigenlijk alleen maar worden opgelost met therapie. Helaas moet dit vanuit de narcist zelf komen en omdat we al geconstateerd hebben dat problemen nooit aan hem liggen, zal de narcist nooit naar een therapeut gaan om aan zichzelf te werken. Waarom zou hij immers, het ligt tenslotte niet aan hem, laten de anderen maar naar een therapeut gaan.
Veel uit de blog is dan ook herkenbaar: Zo ben je voor hem en als je niet voor hem bent dan ben je tegen hem en ziet hij je als de vijand die te vuur en te zwaard bestreden moet worden. Ten koste van alles.
Narcisme heeft ook iets schizofreen, aan de ene kant kant is hij (of zij hoewel het merendeel man is) charmant, inspirerend en motiverend. Een echtgenoot/partner wordt vaak op het schild gehesen wat dan weer verslavend werkt. Aan de andere kant als hij eventjes niet wordt geadoreerd dan wordt het schild met het zelfde gemak weer onder je vandaan getrokken. Dit gedrag veroorzaakt dat onderbuik gevoel wat we maar niet kunnen duiden.
Narcisten zijn sneue mensen. De kern is dat er een groot gebrek aan zelfvertrouwen is en dit proberen ze te overschreeuwen.
Uiteindelijk lijken ze zeker in management posities goed te presteren, daar zorgen ze wel voor al is het maar opgeklopt en bij elkaar gelogen.
Uit onderzoek blijkt dat de narcist oververtegenwoordigd is in management posities en ook dat organisaties die geleid worden door narcisten onderpresteren.
Een tip, vaak blijkt je onderbuik gevoel dat er iets niet klopt, juist te zijn. Eigenlijk valt er niet zoveel aan te doen behalve dan met zijn eigen wapens bestrijden, dit is lastig als het je meerdere is. Lukt het om uit zijn buurt te blijven, doe dat dan. Zoek een andere baan (hoewel dat geen garantie is dat je daar geen narcist tegenkomt) of zorg voor een overplaatsing naar een andere afdeling.
Ben je met een narcist getrouwd? Pak je spullen en ga weg zo snel mogelijk, uiteindelijk ga je er aan onderdoor.
Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis waar alleen de narcist zelf aan kan werken maar dan moet hij wel erkennen dan er iets aan hemzelf moet worden veranderd. En dit is het grote punt, dat betekent dat er iets aan hem markeert wat hij nooit toe zal geven.
Succes.
Hoi Johan,
Het spijt mij te lezen dat je in zo’n situatie terecht bent gekomen.
Een narcist, iemand die (veel) narcistisch gedrag vertoont, voedt zich met mensen die in de slachtofferrol gaan, die zich afhankelijk opstellen en/of geen grenzen aangeven. Ga je mee in zijn/haar drama en manipulaties, geloof je zijn/haar leugens en/of lieg je soms zelfs onbedoeld even mee omdat het je ‘goed’ verkocht wordt? Of ga je de strijd aan? Dan ben je vaak de klos.
Interessant is om te kijken waarom je/jullie bepaalde keuzes hebt/hebben gemaakt. Waarom kreeg de ‘directeur’ zoveel voeding en macht. Wat was jullie voordeel? Hoe kon het gebeuren?
Op welk moment had je kunnen ingrijpen? Verantwoordelijkheid kunnen nemen zonder oordeel over het gedrag van de ‘directeur’? Als we gaan zien waar, wanneer en hoe we het narcistisch gedrag zelf voeden en bijvoorbeeld niet begrenzen, dan leren we waardevolle dingen over onszelf en zullen we in de toekomst eerder leiderschap pakken.
We kunnen er dus wel iets aan doen. Dat vergt moed en helderheid, zoals bijvoorbeeld Will beschrijft. Hopelijk helpen de vragen al om meer te zien wat je (eerder) had kunnen doen. Op het moment dat iemand met narcistisch gedrag liefdevol (zonder oordeel) begrenst en hij/zij dus vaker zichzelf tegenkomt (zijn/haar zin niet krijgt), ontstaat er meer noodzaak te kijken naar wat er gebeurt. Daarmee faciliteer je mede dat iemand die dit gedrag vertoont bereid is naar zichzelf te kijken.
Succes met de afwikkeling, het helen en ontwikkelen.
Eerlijk gezegd herken wel het e.e.a. Zo extreem als wordt geschetst heb ik echter nooit meegemaakt. Inderdaad niet de strijd aan gaan, maar wel het gesprek. In die gevallen dat ik een persoon met dergelijk gedrag tegenkom in mijn werk ga ik wel het gesprek aan. Vooral om te zeggen wat zijn/haar gedrag met mij doet. Natuurlijk is dan de eerste reactie dat dit dan toch echt mijn probleem is, maar door het gesprek te larderen met actuele (en verse) voorbeelden komt er toch iets binnen. Dat merk aan het feit dat de persoon naar mij toe mijdingsgedrag vertoont. Overigens focus ik mij veel meer op de mensen die constructief en in team/ afdelings/ bedrijfsbelang werken en denken.
Goed om te lezen Will. Zelf heldere grenzen aangeven en objectieve voorbeelden geven lijkt voor jou goed te werken. Hopelijk ook voor je collega’s. Dank voor je bijdrage!